Pijn is een vaak voorkomende klacht. En een pijnstiller werkt. Maar hoe kan het dat groene pillen de pijn beter aanpakken dan rode pillen? Ook zijn mooi verpakte pillen mét een merknaam superieur aan een ‘wit product’ -variant. Welkom bij het placebo-effect. Om dit beter te begrijpen, neem ik het alom gevreesde tandartsbezoek als rode draad. En daar zien we dat mensen die pijn tijdens de behandeling verwachten, ook meer de pijn ervaren. Pijn hangt blijkbaar ook af van de aandacht die je er aan geeft. Herinner je verbazing toen je tandpijn in de wachtzaal van de tandarts plots verdwenen was… Pijn of geen pijn hangt ook af van de tandarts zelf.

Mensen vinden dat een goede tandarts iemand is die een open sfeer uitstraalt, bij wie ze ook eens ‘het hart kunnen luchten’, of die weet dat gezonde tanden meer is dan alleen maar poetsen. Je kan zelf ook heel wat doen zodat de pijn minder lastig wordt. Zo zullen ontspanningsoefeningen de tandartsvisite veel aangenamer maken. Het gevoel dan zelf mee aan ‘de touwtjes te trekken’, geeft controle en comfort. Vaak zeggen we ‘eerst zien en dan geloven’. Maar soms is het andersom.

Eerst geloven en dan zien?

Als een suikerpil een placebo-effect opwekt en zo even goed de pijn vermindert, of als een arts met duidelijke diagnoses sneller genezende patiënten heeft, dan lijkt het ‘eerst geloven en dan zien’ ook belangrijk. En dat werkt in beide richtingen. Ook wat je tandarts gelooft ‘springt’ over naar jou. Dat kan verkeerd lopen. Neem nu kwakzalverij. Dure en ingewikkeld klinkende apparaten werken soms even goed als je de knop op ‘uit’ zet. Maar toch blijft er iets werken. Maar wat dan wel? ‘Het’ zit tussen de oren. En dat zie je goed op hersenen-scans. Lichaam en geest tonen zich als één geheel. En dat staat haaks op de gedachte dat lichaam en geest twee verschillende zaken zijn.

Naast een placebo-effect is er ook een nocebo-effect. En zo kan je verklaren dat woorden soms ook pijn doen. Bijvoorbeeld de tandarts die onbedoeld teveel uitleg geven over nevenweringen van een behandeling…. waardoor die ongewenste effecten ook nadien optreden. Of neem nu een dubbelblind studie. Hier weten noch de deelnemers, noch de onderzoekers wie een suikerpil en wie een echt middel krijgt. Maar wat als deelnemers ontdekken dat ze ‘maar’ een suikerpil krijgen? Ze hebben dan meer pijn. Maar als deze studies een placebo met bijwerking (actief placebo) gebruiken, ontdekken deelnemers moeilijker of ze placebo krijgen. Ze hebben minder pijn.